Wetenswaardigs over de nitrietpiek

De "nitrietpiek" is een welbekend en vaak ook gevreesd begrip uit de aquaristiek. Vooral beginners met dit mooie hobby zijn vaak onzeker, als men het erover heeft. Op het internet zijn er diverse adviezen te vinden, die er voor een deel ook tweestrijdig zijn. Wat is een nitrietpiek, wanneer ontstaat een nitrietpiek en hoe kan men deze voorkomen? Met deze artikel willen wij dit graag uitleggen.

1. Wat is een nitrietpiek?

Het begrip "nitrietpiek“ is in Duitsland een woordvorming van het Duitse woord "Nitrit“ en het Engelse woord "peak“ voor "hoogtepunt“ of "piek“. Onder nitrietpiek verstaat men een snelle toename van het nitrietgehalte in het water, die uiteindelijk bij een bijzonder hoge waarde zijn hoogtepunt bereikt. Daarna gaat de nitrietconcentratie weer omlaag. Nitriet is voor de vissen giftig en kan in grote hoeveelheden zelfs dodelijk zijn. Dit is ook de reden waarom men in het aquarium regelmatig de waterwaarden zou controleren en deze als het noodzakelijk is aanpast. Al vanaf een concentratie van 0,5 mg/l nitriet is het noodzakelijk voor de aquariaan om iets te ondernemen, want uiterlijk vanaf 1,0 mg/l is nitriet schadelijk voor de aquariumbewoners.

2. Wanneer ontstaat een nitrietpiek?

Om te begrijpen, hoe een nitrietpiek ontstaat, is het belangrijk, het basisprincipe van de stikstofkringloop te kennen. Een functionerende stikstofkringloop is de basis voor een goed lopend aquarium.

Door de resten van planten en voeder, de uitwerpselen van de vissen en andere organische substanties ontstaat in het aquarium de anorganische stikstofverbinding ammonium (NH₄). Deze stof is op zich geen gevaar voor de aquariumbewoners. Ligt de pH-waarde in het water echter boven de 7, vormt zich ook het giftige ammoniak (NH₃). In een goed op gang gekomen aquarium zorgen o.a. de zogenaamde nitrosomonas-bacteriën ervoor, dat zowel ammonium alsook ammoniak omgezet worden in nitriet (NO₂). Deze bacteriën vormen zich in een nieuw ingericht aquarium erg snel, waardoor de afbouw van ammonium en ammoniak zeer goed functioneerd. In de volgende stap wordt dan het ontstane nitriet o.a. door de nitrobacter-bacteriën afgebouwd tot nitraat (NO₃) wat dan weer de voedingsstof voor de planten is. De nitriet afbouwende bacteriën benodigen meer tijd, om zich in een nieuw aquarium te ontwikkelen. Dit is ook de reden waarom op dit moment een nitrietpiek kan ontstaan: er zijn te min filterbacteriën ontstaan resp. aanwezig, die het aanwezige nitriet kunnen omzetten in nitraat en het daardoor onschadelijk kunnen maken. De stof verrijkt zich en is schadelijk voor de in het aquarium gehouden dieren. Pas na enige tijd hebben zich zo veel nitriet afbouwende filterbacteriën ontwikkeld, zodat het nitriet van nu aan meteen omgezet kan worden in nitraat. De nitrietpiek is zodoende voorbij en het nitrietgehalte gaat omlaag, zodat de stikstofkringloop voortaan weer normaal kan aflopen.

Naast de inloopfase van een nieuw aquarium zijn er nog andere situaties, waar een nitrietpiek dreigt:

• Tijdens de inloopfase van een nieuw aquarium, omdat er nog niet genoeg bacteriën aanwezig zijn, die nitriet in nitraat kunnen omzetten (doorgaans tussen de 5de en de 15de dag)
• Na een behandeling met geneesmiddelen, omdat de geneesmiddelen de bacteriën vaak beschadigen
• Na het uitwisselen van de filter of een te grondige reiniging van de filter, omdat daardoor een grote hoeveelheid van de nuttige bacteriën verwijdert wordt.

3. Waaraan herken ik een nitrietpiek?

Vooral in de inloopfase zou men de nitrietwaarde voortdurend controleren (zie sera NO₂-test) om vast te stellen, of de nitrietwaarde in het water omhoog gaat. Hetzelfde geldt voor de tijd na het uitwisselen van de filter, een grotere reinigingsbeurt of een behandeling met geneesmiddelen. Zo kan men op een verhoogde nitrietconcentratie snel meteen reageren. De duur van de nitrietpiek verschilt van aquarium tot aquarium. Ook hier kan met behulp van de sera NO₂-tests gecontroleerd worden, of de nitrietconcentratie omlaag gegaan is en de nitrietpiek zodoende voorbij is.

In een reeds goed op gang gekomen aquarium kunnen ook kleine veranderingen tot een verrijking van nitriet leiden (bijv. te veel voeder geven). Een acute vergiftiging van de vissen door nitriet uit zich daarin, dat de vissen naar lucht happen, lange tijd aan het wateroppervlak zwemmen, zwaar ademen en hun kieuwen hevig bewegen.

4. Wat moet ik doen bij een nitrietpiek?

Als er reeds een nitrietpiek is, moeten er onmiddellijk maatregelen getroffen worden, om de aquariumbewoners optimaal te beschermen. Als directe hulp is het nieuwste resultaat van de sera research-afdeling uitstekend geschikt: sera Nitrit-minus. Het verwijdert per dosering tot 1,5 mg/l nitriet en kan tot het 5-voudige gedoseerd worden. Het in het aquariumwater aanwezige nitriet wordt door Nitrit-minus in organische amine omgezet, die van de filterbacteriën verwerkt worden. Een wederoptreden van het nitriet is zodoende niet mogelijk. sera Nitrit-minus is voor siervissen, ongewervelde en planten zeer goed verdraagzaam.

5. Hoe kan ik een nitrietpiek voorkomen?

Is een nitrietpiek te overzien, kan sera Nitrit-minus preventief ingezet worden –  bijv. in de inloopfase om de dag tussen de 5de en de 15de dag. Een regelmatige controle van de nitrietwaarde geeft aan, of de nitrietpiek voorbij is. In het algemeen is een controle van de waterwaarden te adviseren, om eventuele veranderingen op tijd te zien en er tegenin te kunnen gaan. Al kleine veranderingen (meer vissen, te veel voeder gegeven, sterke plantengroei) kunnen ertoe leiden, dat de bacteriën overbelast zijn, het aanvallende nitriet daardoor niet snel genoeg afgebouwd wordt en de nitrietwaarde in het water omhoog gaat. Voor een snelle controle van de waterwaarden is de sera Quick test geschikt. Als vastgesteld wordt, dat de waarden niet in orde zijn, kunnen de gedetailleerde afwijkingen met behulp van de verschillende druppeltests van sera opgespoord worden.